Hiện nay, việc dựa trên tác phẩm gốc để sáng tạo nên tác phẩm phái sinh mới với những hình thức mới là xu thế khá phổ biến. Có nhiều hình thức phái sinh tác phẩm như phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn. Trong bài viết hôm nay, chúng tôi sẽ giới thiệu đến quý khách về tác phẩm phóng tác.
- Phóng tác là gì?
Tác phẩm phóng tác là tác phẩm phái sinh mô phỏng theo nội dung của một tác phẩm đã có từ trước đó, chuyển tác phẩm từ thể loại này sang một thể loại khác. Phóng tác nhằm tạo ra một tác phẩm khác có hình thức thể hiện không giống với hình thức thể hiện của tác phẩm ban đầu.
Tác phẩm phóng tác thường ngắn hơn tác phẩm ban đầu nhưng những tác phẩm phóng tác sẽ vẫn là một tác phẩm đem đến cho người đọc một thế giới nghệ thuật trọn vẹn hơn, đem đến những hứng thú mới chứ không chỉ đơn thuần là một bản tóm tắt làm mất đi sự hứng thú của độc giả đối với tác phẩm.
Khi phóng tác một tác phẩm, tác giả cần có sự nghiên cứu, tìm tòi và lựa chọn để có thể đưa ra một tác phẩm ngắn gọn, hàm tích hơn nhưng vẫn đảm bảo được tác phẩm mới có đầy đủ các nội dung cốt truyện ở tác phẩm ban đầu và tạo được sự quan tâm đối với người đọc.
Về mặt lý thuyết thì một tác phẩm khi phóng tác sẽ có sự lặp lại cấu trúc, bản chất của tác phẩm nguyên mẫu, tuy nhiên, tác phẩm phóng tác sẽ có sự thay đổi về việc sắp xếp các yếu tố, các nhân vật so với tác phẩm gốc để tạo nên sự khác biệt nhưng vẫn giữ nguyên được cốt truyện ban đầu.
- Đặc điểm của phóng tác
– Việc phóng tác sẽ tạo ra một tác phẩm phóng tác. Tác phẩm phóng tác là tác phẩm được tạo ra dựa trên một tác phẩm sẵn có nhưng có sự sáng tạo mới nhất định về mặt nội dung, mặt hình thức hoặc ngôn ngữ,… so với tác phẩm cũ.
– Người phóng tác gọi là tác giả phóng tác.
Người phóng tác sẽ là tác giả của tác phẩm phóng tác và được hưởng quyền tác giả. Tuy nhiên, việc phóng tác tác phẩm phải được sự đồng ý của tác giả, của chủ sở hữu tác phẩm gốc. Đồng thời, phải trả thù lao cho tác giả, cho chủ sở hữu tác phẩm gốc. Trong tác phẩm phóng tác cũng phải ghi tên của tác giả và tên bản của tác phẩm gốc đó.
Tác giả này được hưởng quyền tác giả kể từ khi tác phẩm phóng tác được sáng tạo ra và được thể hiện dưới một hình thức nhất định. Việc được bảo hộ quyền tác giả này không phân biệt về nội dung, về chất lượng, về hình thức, về phương tiện hay ngôn ngữ. Quyền tác giả cũng không phụ thuộc vào việc tác phẩm đã công bố hay chưa được công bố, tác phẩm đã được đăng ký hay chưa được đăng ký.
Quyền của tác giả đối với tác phẩm phóng tác
– Người phóng tác sẽ là tác giả của tác phẩm phóng tác và được hưởng quyền tác giả. Tuy nhiên, việc phóng tác tác phẩm phải được sự đồng ý của tác giả, của chủ sở hữu tác phẩm gốc. Đồng thời, phải trả thù lao cho tác giả, cho chủ sở hữu tác phẩm gốc. Trong tác phẩm phóng tác cũng phải ghi tên của tác giả và tên bản của tác phẩm gốc đó.
– Việc phóng tác đã thể hiện sự kế thừa các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đồng thời, tác phẩm phóng tác tiếp thu những giá trị mới. Vì vậy, mà tác phẩm phóng tác sẽ hấp dẫn được nhiều thế hệ bạn đọc hơn. Từ đó, nhờ có tác phẩm phóng tác mà tác phẩm gốc được biết đến rộng rãi hơn.
Ví dụ: Tác phẩm Đoạn trường Tân Thanh của Nguyễn Du là tác phẩm phóng tác từ tác phẩm Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Nguyễn Du đã mượn cốt truyện mà viết nên Truyện Kiều bằng chữ Nôm và viết theo thể thơ lục bát truyền thống của dân tộc.
- Mối quan hệ giữa tác phẩm gốc và tác phẩm phóng tác
– Tác phẩm phóng tác được hình thành trên cơ sở một hay nhiều tác phẩm gốc đã tồn tại trước đó.
– Hình thức thể hiện của tác phẩm phóng tác phải khác biệt hoàn toàn hoặc có thể khác biệt từng phần so với những tác phẩm gốc.
– Tác phẩm phái sinh phải do tác giả tự mình sáng tạo ra mà không được có sự sao chép từ những tác phẩm khác và phải mang dấu ấn của tác giả.
- Điều kiện bảo hộ của tác phẩm phóng tác
Tác phẩm phóng tác sẽ được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây:
– Không gây phương hại đến quyền của tác giả đối với tác phẩm đã được dùng để sáng tạo ra tác phẩm phóng tác.
– Tác phẩm phóng tác phải do tác giả trực tiếp sáng tạo ra và là kết quả của việc lao động trí tuệ của mình mà không được sao chép từ bất kỳ tác phẩm nào của người khác.
- Thời hạn bảo hộ đối với tác phẩm phóng tác
Quyền nhân thân của tác giả đối với tác phẩm phóng tác được bảo hộ vô thời hạn theo quy định tại Điều 27 Luật SHTT.
Thời hạn bảo hộ quyền công bố tác phẩm và quyền tài sản đối với tác phẩm phóng tác tùy thuộc vào loại hình tác phẩm theo quy định tại khoản 2 Điều 27 Luật SHTT. Theo đó:
– Tác phẩm điện ảnh, tác phẩm nhiếp ảnh, tác phẩm mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh có thời hạn bảo hộ là 75 năm, kể từ khi tác phẩm được công bố lần đầu tiên. Đối với tác phẩm điện ảnh, tác phẩm nhiếp ảnh, tác phẩm mỹ thuật ứng dụng chưa được công bố trong thời hạn 25 năm, kể từ khi tác phẩm được định hình thì thời hạn bảo hộ là 100 năm. Đối với tác phẩm khuyết danh, khi các thông tin về tác giả xuất hiện thì thời hạn bảo hộ được tính theo quy định sau;
– Tác phẩm không thuộc loại hình trên có thời hạn bảo hộ là suốt cuộc đời của tác giả và 50 năm tiếp theo năm tác giả chết. Trường hợp tác phẩm có đồng tác giả thì thời hạn bảo hộ chấm dứt vào năm thứ 50 sau năm đồng tác giả cuối cùng chết;
Thời hạn bảo hộ sẽ chấm dứt vào lúc 24 giờ ngày 31 tháng 12 của năm chấm dứt thời hạn bảo hộ quyền tác giả.
